SİBER ZORBALIK NEDİR?

Siber zorbalık; birey ya da topluluklar tarafından, kendisini savunamayacak kişilere karşı elektronik iletişim araçları vasıtasıyla kasıtlı olarak yapılan sürekli ve zamanla yürütülen bir zorbalık çeşididir. Mağdur olan kişinin zarar görmesi maksadıyla yapılan internet ve internet bağlantılı uygulamaları araç olarak kullanarak incitmek, aşağılamak, zarar vermek, tehdit etmek, aşağılayıcı, dışlayıcı, ayrımcı davranış ve ifadelerde bulunmak, küçük düşürmek, kişisel bilgileri ifşalamak, rahatsız edici, kaba ve küçümseyici bir uslup ya da bu şekilde bir imge kullanmak siber zorbalık davranışlarına örnek olarak gösterilebilir.[1]

Siber zorbalık tanımından yola çıkarak bir davranışın siber zorbalık olarak belirlenmesi için üç önemli kriterin bulunması gerektiğini tespit etmekteyiz. Bunlar; söz konusu davranışın kasten zarar verme maksadıyla yapılması, söz konusu davranışın tekrar etmesi ve söz konusu davranışı yapan kişi ile mağdur arasında bir güç dengesizliğinin oluşmasıdır.[2]

Siber zorbalık olarak nitelendirebileceğimiz davranışlar genellikle birden çok defa tekrarlanmış davranışlar olmakla birlikte internet araçlarının kullanılması sebebiyle durumun ve kişilerin niteliklerine göre anlık bir hareketin de siber davranış mahiyetinde olabileceğini tespit etmekteyiz. Bu tespit yukarıda bahsettiğimiz tekrarlanma kriterinin davranış açısından zorunlu olmadığını göstermektedir. Nitekim tekrar etmeyen bir davranış, diğer niteliklerede haizse siber davranış olarak nitelendirilebilir.[3]

Cep telefonlarının kullanımının yaygınlaşması ve de mobil iletişim altyapısının güçlenerek yaygınlaşması nedeniyle cep telefonları, bilgisayarlar, tablet bilgisayarlar, elektronik posta uygulamaları, WEB siteleri, sosyal medya uygulamaları, bloglar, forumlar, fotoğraf ve video araçları, anlık mesajlaşma ve gönderim uygulamaları ve bu minvalde olan donanım, yazılım türleri siber zorbalık araçları olarak kullanılabilir. Bu liste teknolojinin gelişmesi ile birlikte daha çok artarak çeşitlenecektir.

Siber Zorbalığın 5237 Sayılı TCK Kapsamında Hukuki Değerlendirmesi

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nu (“TCK”) incelediğimiz takdirde siber zorbalık ayrıca bir suç olarak düzenlenmemiştir. Kanunda her ne kadar bu davranışlar suç olarak düzenlenmemiş ve cezalandırılmamış olsa da bazı ilgili maddeleri siber zorbalık davranışları ile ilişkilendirebiliriz.

Siber zorbalık davranışı kanunda düzenlenmiş suç tiplerine uygun olduğu sürece ve ceza hukukunun genel prensiplerinden olan suçta ve cezada kanunilik ilkesi gereğince cezalandırılabilecektir. Siber ortam dışında gerçekleştirilen bir suç burada nasıl cezalandırılıyorsa siber ortamda da işlenen aynı suç herhangi bir düzenleme yoksa aynı şekilde cezalandırılır. Örnek vermek gerekirse TCK m. 106’da düzenlenen tehdit suçu yüz yüze işlendiğinde nasıl cezalandırılıyorsa ilgili kişiler birbirini görmeden yapıldığında da aynı şekilde cezalandırılır.

TCK m. 143’te Özel Hayatın Gizliliğini İhlal Suçu düzenlenmiştir. Bu suç tipi bakımından siber zorbalık davranışının sıklıkla gerçekleştiğini tespit etmekteyiz. Kişinin haberi dışında gizli bir şekilde çekilen görüntülerinin mesaj, e-posta ve başkaca bilişim vasıtalarıyla başkasına yollanması, internette yayınlanması veya çoğaltılıp dağıtılması, sosyal medyada kişinin özel hayatı ile alakalı bilgileri ifşalayıcı davranışları bu suç kapsamında cezalandırılması gereken fiillerdir.

TCK m.132’de Haberleşmenin Gizliliğini İhlal Suçu düzenlenmiştir. Bu suç tipi bakımından gizliliğin çoğunlukla basın yayın yoluyla ya da internet, sosyal medya, ortak ağ gibi yöntemler kullanılarak ihlal edildiğini tespit etmekteyiz. Kişisel mesajların ve kişisel e-postaların izin alınmaksızın okunması bu suçu oluşturuken bir tarafın rızası alınmadan sosyal medyada ya da mesajlaşma uygulamalarında yer alan gruplarda paylaşılması da cezalandırılmıştır.

TCK m. 124’te düzenlenen kişiler arasındaki haberleşmenin hukuka aykırı olarak engellenmesi fiili de ayrı olarak cezalandırılmıştır. Siber zorbalık kapsamında değerlendirdiğimizde hem sosyal medya hem de ortak ağlarda kişinin bu araçların sağlamış olduğu kolaylıkla haberleşmesinin engellenmesi de bu suç tipinin oluşmasına neden olacaktır.

TCK m. 133’te Kişiler Arasındaki Konuşmaların Dinlenmesi ve Kayda Alınması da ayrı bir suç tipi olarak düzenlenmiştir. Kaşılıklı olarak iki kişinin yaptığı konuşmanın dinlenilmesi, kayıt altına alınması ve ifşa edilmesi bu suçu oluşturan eylemlerdir. TCK m.132/2 kapsamında basın yayın aracılığıyla kişiler arasındaki aleni olmayan konuşmaların kayıt altına alınıp hukuka aykırı olarak ifşa edilmesinin de siber zorbalık kapsamında cezalandırıldığını göz önünde bulundurmalıyız.

TCK m. 135’te Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Olarak Kaydedilmesi Suçu düzenlenmiştir. Hukuka aykırı olarak kişisel verilerin bir başka kişiye verilmesi, yayılması ya da ele geçirilmesi eylemleri de TCK m. 136 kapsamında cezalandırılmıştır. Siber zorbalık kapsamında değerlendirdiğimizde çevrimiçi izinsiz paylaşımlar (örneğin kişinin T. C. kimlik numarasının sosyal medya aracılığı ile paylaşılıp dağıtılması gibi) uygulamada sık rastlanılan suç mahiyetinde siber zorbalık davranış türlerindendir.

Siber ortamda gerçekleştirilen suçlardan birisi de TCK m. 125’te düzenlenen hakaret suçudur. Kanun koyucu bu maddede bir kişinin onur, şeref ve saygınlığını rencide edecek mahiyette somut bir eylem ya da olgu isnat etmeyi cezalandırmıştır. TCK m. 125/2 gereğince kanun koyucu fiilin mağduru muhatap alacak şekilde sesli, yazılı veya görüntülü ileti işlenmesi halini de hakaret suçu kapsamında cezalandırmıştır. Siber zorbalık kapsamında ikinci fıkrada düzenlenmiş olan kısım daha çok uygulama alanı bulmaktadır. Teknolojinin vermiş olduğu imkanlar doğrultusunda sesli, yazılı veya görüntülü ileti yoluyla hakaret suçunun işlenmesi mümkündür. Sosyal medya ya da ortak ağ aracılığı ile bir kişiye yönelik hakaret içeren sözler sarf etmek veya yazıya dökmek bu suç kapsamında cezalandırılmaktadır.

TCK m. 106’da Tehdit Suçu düzenlenmiştir. Siber zorbalık ve bilişim suçları kapsamında bu suçları değerlendirdiğimiz vakit internet ya da telefon aracılığı ile bu suçun işlenilmesinin mümkün olduğunu tespit etmekteyiz. Bu şekilde kimliği tespit edilemeyen yani anonim olan kişinin bu suçu işlemesi de mümkündür.

TCK m. 86’da Kasten Yaralama Suçu düzenlenmiştir. Kanun koyucu bu suçun içeriğini geniş yorumlayarak düzenlemiştir. Bundan dolayı başkasının sağlığının bozulmasına neden olmak da kasten yaralama suçunun oluştuğu anlamına gelmektedir. Siber zorbalık mağdurlarının bu saldırılar neticesinde bazen psikolojileri bozulmakta ya da üzüntü ve hayal kırıklığı yaşamaktadırlar. Siber zorbalık neticesinde bu kişinin sağlığı ya da psikolojisinin bozulduğu tespit edilirse eğer, suçu işleyen şahıs bu madde kapsamında cezalandırılır ve suçu işleyen kişiye karşı hukuk mahkemelerinde tazminat davası açılabilmektedir. Bu açıdan en çok karşılaşılan siber zorbalık durumu kişinin sosyal medya paylaşımlarının altına sürekli olumsuz yorumlar yapmaktır.[4]

TCK m. 84 kapsamında İntihara Yönlendirme Suçu düzenlenmiştir. Siber zorbalık ile intihara yönlendirme arasında bu suç kapsamında ilişki kurulabilir. Kişi siber zorbalığa maruz bırakılarak çeşitli nedenlerle intihara yönlendirilebilir ve TCK kapsamında bu suç uygulama alanı bulur.

TCK m.69 kapsamında Eziyet Suçu düzenlenmiştir. Eziyet suçu, sistematik ve sürekli bir şekilde şahsın insan onuru ile bağdaşmayan davranışlarda bulunmasıdır. Sosyal medya ya da ortak ağ aracılığı ile şahsa yönelik aşağılayıcı, öfke dolu, kaba ve cinsel taciz konulu mesajlar göndermek, bu tarz yorumlarda bulunmak, bu platformlardan çıkmasını sağlamak maksadıyla hakarette bulunmak, arkadaş ve oyun sitelerinden engellenmesini veya çıkarılmasını sağlamak bu tarz siber zorbalık davranışlarına örnek olarak gösterilebilir.[5]

TCK sistematiği içerisinde onuncu bölümde bilişim ile ilgili çeşitli suç tipleri düzenlenmiştir. Bu suçlardan bazıları siber zorbalık ile ilgilidir ki bunlar; Bilişim Sistemine Girme (TCK m. 243), Sistemi Engelleme, Bozma, Verileri Değiştirme veya Yok Etme (TCK m. 244) dir.

Sonuç itibariyle görüldüğü üzere siber zorbalık ile ilgili doğrudan bir düzenleme yoktur. TCK sistematiği içerisinde birçok suç tipi siber zorbalık ile ilgili ya da doğrudan siber zorbalık kaynaklıdır.

Siber Zorbalık Davranışı Türleri

Siber davranış türleri teknolojinin ivmeli bir şekilde gelişmesi ve değişmesi ile birlikte her geçen gün artmakta ve çeşitlenmektedir. Bunun en büyük sebeplerinden birisi aktif internet ve sosyal medya kullanıcısının dünya genelinde büyük oranlara ulaşmasıdır. Bu bölümde çok sık rastlanan siber zorbalık davranışlarını gruplandıracağız.

Gizliliğe Saldırı: Burada rastgele ya da belirli bir şekilde seçilen kişinin bilgisi olmamasına rağmen kişisel bilgilerinin çeşitli yöntemler aracılığı ile elde edilmesi söz konusudur. Bu davranış türüne örnek olarak sosyal medya hesaplarının şifrelerinin öğrenilmesi, mağdurun mobil cihazlarının izinsiz ve habersiz bir şekilde karıştırılması, mağdur olan kişinin özel hayatı ile ilgili bilgileri toplayıp bunları yaymak, kredi kartı bilgilerini çalmak ve mağdur olan kişinin özel bilgilerini çalmayı verebiliriz.

Taciz: Bu davranış türünde ise önceden belirlenmiş olan mağdura karşı, tekrarlı bir şekilde yapılan sürekli gönderimler mevcuttur. Buna örnek olarak kişinin rızası olmadan sosyal medya üzerinden direkt mesaj yollamak, cinsel içerikli fotoğraf istenmesi, topluluk ve topluma yönelik hakaret, kurum ve kuruluşların itibarlarını sarsacak derecede kötülemek gibi eylemler örnek verilebilir.

Takip: Bu davranış türünde ise mağduru, sosyal medya platformlarında bulunan hesapları üzerinden hareketlerini takip ve kontrol etmek (stalk), GPS kullanarak konumunu takipte bulunmak, sıklıkla arayarak rahatsız etmek ve cevap verilmediği takdirde sinirlenmek örnek gösterilebilir.

Komplo: Bu davranış türünde ise mağdur adına ve namına hesaplar açmak, bu hesaplar aracılığı ile kişileri dolandırmak, mevcut hesaplarını geçersiz hale getirmek, mağdurun arkadaşları ile iletişime geçmek, mağdurun ağzından kişilere ya da kurumlara yönelik hakaretlerde bulunmak ve de özellikle kadınlara yönelik etek altı görüntü kaydı almak gibi eylemler örnek gösterilebilir.[6]

Dışlama: Mevcut çevrimiçi gruplardan mağduru, rızası olmadan atılmasını sağlamak, sanal grupların dışında bırakmak, olay, etkinlik, faaliyet bakımından bilgi verilmemesini sağlamak gibi fiiller bu davranış türü açısından örnek olarak gösterilebilir.

Sömürü ve Gözdağı: Mağdurun rızası yahut rızası dışında elde edilen görüntü ve belgeler aracılığı ile tehdit ve şantaj gibi eylemlerin yapılması örnek gösterilebilir.

Belirttiğimiz bu davranışlar ayrı ayrı yapılabileceği gibi aynı zamanda birkaç davranış birlikte de icra edilebilir.

[1] Kaygısız, E . (2020). Şiddetin E-Hali: Siber Zorbalık . Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi , TİHEK Akademik Dergisi / Şiddetin Önlenmesi Özel Sayısı , 161-174 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tihek/issue/59385/852553 [2] Tanrıkulu, İ. (2020), Siber Zorbalık. Siber Zorbalık ve Kavramsal Konular. Anı Yyaıncılık. Baskı - 2, 7 -23. [3] Aslan, A. ve Doğan, B.Ö. (2017). Çevrimiçi Şiddet: Bir Siber Zorbalık Alanı Olarak “Potinss” Örneği. Marmara İletişim Dergisi. Sayı: 27, 95-119. [4] Erdur-Baker, Ö. ve Tanrıkulu, İ., 2010. Psychological consequences of cyber bullying experiences among Turkish secondary school children. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2, 2771-2776. [5] Tanrıverdi, A. Almıla.Siber Zorbalığın Türk Hukuku Açısından İncelenmesi. (2020) Baskı – 2, 11. Bölüm, 270 -303. [6] Kaygısız, E . (2020). Şiddetin E-Hali: Siber Zorbalık . Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi , TİHEK Akademik Dergisi / Şiddetin Önlenmesi Özel Sayısı , 161-174 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tihek/issue/59385/852553

Av. Asil ÖZKAN & Stj. Av. Ömer ÇAKTU