E-SPOR VE E-SPOR HUKUKUNDA SPORCU SÖZLEŞMELERİ

E-spor Nedir?

Spor, önceden belirlenen kurallara göre yapılan bireysel veya ekip halinde gerçekleştirilen fiziksel veya zihinsel aktivitelerdir. Teknolojinin gelişimi ve internetin yaygınlaşması ile birlikte bahsetmiş olduğumuz klasik spor kavramının yanında e-spor kavramı da literatürde yerini almıştır.

E-spor (elektronik spor), dijital veya internet ortamında belirli şirketler ya da kişiler tarafından finanse edilen ve düzenlenen video oyunlarının sporcular tarafından belirli kurallar çerçevesinde bireysel veya takım halinde amatör-profesyonel seviyelerde oynandığı bir spor dalıdır. E- Spor Federasyonu (“TEFSED”) tarafından 25.09.2018 tarihinde yayımlanan E-Spor Federasyonu Sporcu, Lisans, Tescil, Vize ve Transfer Talimatı’nın “ Tanımlar” başlığını taşıyan 4. Maddesinin (f) bendinde “ elektronik bir cihaz vasıtasıyla çevrimiçi ve çevrimdışı ortamda gerek bireysel gerekse takım halinde katılım gösterilen her türlü aktiviteyi kapsar.”[1] şeklinde ifade edilmiştir.

E-Spor Tarihi

Dünya’da E-spor

E-spor’un, temelinde rekabet odaklı oyun tecrübeleri yer almaktadır. Bu tecrübeler video oyunların piyasaya çıkmasından sonra yükselişe geçmiştir. 1980’li ve 1990’lı yıllarda çevrimdışı olarak kullanılan basit oyun makineleri o dönemki Y kuşağının önemli şekilde dikkatini çekmiş ve oyun salonlarına olan rağbet artmıştır. Bu makineler çevrimiçi (online) internet ağı teknolojisine sahip olmasalar bile oyundaki en yüksek seviyeye ulaşma amacıyla rekabetçi oyunculuğun başlamasına sebep olmuş ve e-spor kavramının temelini oluşturmuştur.

2000 yılında iki tane önemli e-spor organizasyonu olan World Cyber Games ve Electronic Sports World Cup kurulmuştur.[2] Bu organizasyonlar hâlâ yıllık olarak turnuvalar düzenlemektedir. E-spora konu olan oyunlar için ulusal ve uluslararası turnuvalar mevcuttur. Bunların yanı sıra resmi veya özel turnuvalar da düzenlenmektedir. Bunlardan birkaçı Europen Nations Championship (Avrupa Kupası), İnternational Premiership Series (Uluslararası Lig), ESL Amateur Series (Elektronik Spor Amatör Ligi)'dir. Bunların yanı sıra belli başlı spor organizasyonları olan FIFA, NBA, F1, WRC… kendi e-spor liglerini ve müsabakalarını düzenlemektedir. 2010 yılında global çapta resmi olarak yayınlanan ve dünyada en çok oynanan dijital oyun yapımcılığını Riot Games’in üstlendiği League of Legends olmuştur. 2012 yılında günümzdeki en başarılı liglerden biri olan Major League Gaming kurulmuş, böylece e-spor milyonlarca dolarlık gelir ve ödüller ile kendi başına büyük bir ekosistem oluşturmuştur.

Türkiye’de E-spor

Günümüzde Türkiye’de de epey rağbet gören e-sporun ülkemiz geçmişi 2000’li yıllara dayanmaktadır. İlk olarak internet kafelerde çevrimiçi (online) olarak düzenlenen turnuvalar ile kendine yer bulmuştur. Ülkemizin başlıca spor kulüpleri Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray’da kulüp veya dernek olarak bu alana dahil olmuşlardır.

E-spor her gün gelişen ve yenilenen teknolojiyi de arkasına alarak dinamik yapısıyla hızla gelişen bir spor dalıdır. Bu özelliği de günümüzde insanların daha çok ilgisini çekmesine ve büyük yatırımlar alıp finansal açıdan önemli organizasyonların düzenlenmesine yol açmaktadır.

Ülkemize baktığımızda bu büyük yatırımların başında Riot Games bulunmaktadır. Ülkemizdeki ilk resmi e-spor organizasyonu olan League of Legends Şampiyonluk Ligi ve Yükselme Ligi 2014 yılında Riot Games’in yatırımları ile hayata geçmiştir. Bu yatırımla birlikte Türkiye e-spor alanında global çapta önemli bir konuma yükselmiştir. İlk kez 2014 yılında e-spor oyuncularına sporcu lisansı verilmeye başlanmıştır.

E-spor için önemli bir gelişme de 2017 yılında yaşanmıştır. Riot Games Bahçeşehir Üniversitesi ile 1 milyon TL değerinde iş birliği yaparak Türkiye’nin ilk spor bursu projesi hayata geçirilmiştir. Bu proje kapsamında “oyun sektörü ve e-spor” seçmeli ders olarak ilk kez yüksek öğretim müfredatında yer almıştır fakat Ülkemizde League of Legends dışında diğer branşlar için herhangi bir yatırım, düzenleme, destek bulunmaması ülkemizin bu alanda gelişimini yavaşlatmaktadır.

Ülkemizde yönetim olarak bakıldığında e-spor ilk olarak 2011 yılında Gençlik Spor bakanlığı altında Türkiye Dijital Oyunlar Federasyonu (“TÜDOF”) olarak yönetimsel bir çatı kazanmıştır fakat bu federasyon 2013 yılında kapatılarak Gelişmekte Olan Spor Branşları Federasyonu bünyesinde Dijital Oyunlar Asbaşkanlığı olarak varlığını sürdürmüştür. Ardından dünyada ve ülkemizde e-spor son yıllarda popüleritesinin giderek artması ile “Türkiye E-spor Federasyonu” adıyla sadece e-spor için bir federasyon kurulmuştur.

E- Spor Hukuku Kapsamında Profesyonel Sporcu Sözleşmeleri

Profesyonel Sporcu sözleşmesi nedir?

Profesyonel sporcu ile kulübü arasında imzalanan, taraflara karşılıklı hak ve borçlar yükleyen rızai bir sözleşme olarak tanımlanmaktadır.

Profesyonel sporcu sözleşmesinin konusu; sporcunun belirli bir ücret karşılığında kulübü adına spor yapmayı taahhüt etmesi, gücünü ve mesaisini bu amaç uğruna harcama borcu altına girmesi, kulübün de sporcuya ücret ödeme borcunu üstlenmesidir.[3]

Profesyonel sporcu sözleşmesinin kapsamını ise; sporcu ile spor kulübü arasındaki karşılıklı hak ve borçları düzenleyen maddelerin tamamı oluşturur. Sporcu sözleşmesinin kapsamına ayrıca, sporcu ile kulübün, yükümlülüklerini ihlal etmeleri durumunda söz konusu olabilecek yaptırımlar da girmektedir. [4]

E-spor oyuncuları ile e-spor kulüpleri arasında imzalanan sözleşmelerin niteliği 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu kapmasında hizmet sözleşmesidir. Baktığımda bir hizmet sözleşmesi olarak İş Kanunu hükümlerine tabi olacağını düşündüğümüz bu sözleşmeler İş Kanunu m.4/g fıkrası (sporcuların iş ilişkilerinden kaynaklanan sözleşmeler) uyarınca bu kanundan istisna olarak tutulduğu belirtilmiştir.

Profesyonel E-spor Sözleşmelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Konular

a. Ücretler

E-spor sözleşmelerini incelediğimizde sözleşmeler kapsamındaki ücret kalemlerinin; “temel garanti ücret”, “performans bonusları” ve turnuvalardan elde edilen gelirlerden dağıtılan “turnuva bonusları” başlıkları altında yoğunlaştığı görülmektedir.

Taraflar arasında sözleşme kapsamı belirlenirken ilk olarak temel garanti ücretin belirlenmesi gerekir. Bu ücret sporcunun sözleşme karşılığı aldığı net karşılıktır. Bu ücret belirlenirken ücretin miktarı, ödeme dönemleri, ödemenin yapılacağı para birimi banka hesabı vb. konuların ilk olarak belirlenmesi gerekir.

Performans ve turnuva bonusları oyuncunun oynadığı lig, kazandığı maç, katıldığı turnuva üzerinden belirlenir. Bu ücretlerin ne olacağı konusu kesin bir şekilde belirlenmese bile Tarafların bu ücretler üzerinde de sözleşme akdedilmeden önce net sınırlarla anlaşmaları daha sonra ortaya çıkacak uyuşmazlıkların önlenmesinde önemli rol oynar.

b. Çalışma Saatleri

E-spor, doğası gereği bilinen diğer klasik spor dallarından farklı olarak daha dinamik bir alandır. Bu özelliği de çalışma, antrenman saatleri ve tatillerinin daha esnek olması sonucunu doğurmaktadır. Bu önemli konunun sporcu ve takım arasında sözleşme aşamasında üzerinde durularak geniş kapsamlı bir şekilde anlaşılması gereken bir konudur.

c. Yükümlülükler

E-spor oyuncusunun kulüp ile imzalanan sözleşme üzerine belli başlı yükümlülükleri bulunmaktadır. Sözleşmenin içeriğinde bu yükümlülükler açıkça belirtilmelidir. Örnek vermek gerekirse; oyuncunun katılması zorunlu olanlar dışında kalan organizasyonlar, sosyal medya hesaplarında yapacağı paylaşım sayıları, kamuoyuna yönelik vereceği röportajlar gibi vb. konuların sözleşmede açık şekilde belirtilmesi daha sonrasında ortaya çıkabilecek ihtilaflar için bir hayli önemlidir.

d. Fikri Mülkiyet

E-spor oyuncuları için diğer bir önemli konuda fikri mülkiyettir. Oyuncunun imzaladığı sözleşme kapsamında adı, görüntüsü, sesi, oyun içinde kullandığı kendine özel karakterler, oyuncunun söylediği motto haline gelen belirli cümleler bu kapsamda önemli yere sahiptir. Oyuncunun fikri mülkiyet hakları bakımından da sorunsuz bir şekilde faaliyetlerine devam edebilmesi için sözleşme kapsamına kulübün oyuncunun bu haklarını ne kadar süre ile hangi ölçüde kullanabileceğinin, izin verilen konuların dışında izinsiz kullanım olduğu durumlarda bunlar için ayrı bir ücretlendirme yapılıp yapılmayacağı konusunda da sözleşmede açık hükümlerin yer alması taraflara büyük fayda sağlayacaktır.

e. Fesih ve Ceza Şartları

E-spor branşında dinamikliğinden kaynaklı hızlı gelişim ve değişmeler meydana gelmektedir. Belirli bir transfer dönemi olmaması ile birlikte oyuncular sık sık takım değiştirmekte takımlar ise kısa sürede birçok transfer yapmaktır. Bu hızlı değişimlerin hem oyuncuyu hem kulübü etkilememesi adına sözleşmelerde bulunan fesih hükümleri ve cezai şartlar büyük önem taşımaktadır. Taraflar yaşanabilecek fesihler ve uğrayabilecekleri ekonomik zararların önüne geçebilmek için ceza şartları düzenlemeleri mümkündür. İhtiyaç duyulması halinde tarafların nasıl haklı fesih yapabilecekleri de fesih hükümleri çerçevesinde kararlaştırılabilir.

Profesyonel Sporcu Sözleşmeleri Kapsamında Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

E-sporcu sözleşmelerinde, tarafların sözleşmede belirlenen ve üzerinde anlaşmaya vardıkları konulara uygun davranmaları gerekir. Bunun dışında spor hukuku anlamında da birtakım hak ve yükümlülüklerden bahsetmek mümkündür. E-spor, sporcu sözleşmesine niteliği uygun düştüğü ölçüde Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı’nın tarafların hak ve yükümlülükleri düzenleyen 24. ve 25. Madde hükümlerinin uygulanması mümkündür. [5]

a. E-sporcunun Sözleşme Kapsamında Hak ve Yükümlülükleri

E-spor dalında e-sporcunun yapması gereken ilk şey, turnuva ve organizasyonlara katılarak kulübü adına başarılı sonuçlar elde etmektir. Bu başarıların kazanılabilmesi için e-sporcunun kendisini sürekli geliştirmesi ve yeni stratejiler üzerine çalışması, sözleşme kapsamında belirlenen antrenman sürelerine riayet etmesi gerekmektedir. Ayrıca kulübün ya da TESFED’nin düzenleyeceği program, kurs, seminer veya konferanslara katılması şarttır. Bunun dışında e-sporcunun turnuvalara ve organizasyonlara katılması için gerekli işlemleri takip etmesi ve ihtiyaç duyulan belgeleri de eksiksiz bir şekilde hazırlaması onun yükümlülükleri arasındadır. [6]

b. Kulübün Sözleşme Kapsamında Hak ve Yükümlülükleri

Kulübün asli yükümlülüğü, e-sporcuların turnuva ve organizasyonlara en iyi şekilde hazırlanmasını sağlamak ve bu açıdan uzman teknik kişiler ile gereken her türlü dijital, fiziksel malzemenin temin edilmesidir. E-spor dalı bakımından son teknoloji bilgisayar ekipmanlarının alınması, teknik anlamda en güçlü ve gelişmiş sistemlerin kurulması ve bunların kullanılmasının sağlanması gerekmektedir. Ayrıca söz konusu yeni sistemlere ilişkin olarak gerekli eğitim, bilgi, kullanım tekniklerinin verilmesi, bu eğitimlerin uygulamalı olarak gösterilmesi de kulübün yükümlülükleri arasında yer almaktadır.

E-spor Hukuku Kapsamı

E-spor hukuku, e-spor adı altında gerçekleştirilen faaliyetlerin belirli kurallar kapsamında ilerlemesini sağlayan, e-spor ile ilgili kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen oyuncuların ve takımların haklarını korumak ve yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlayan bir spor hukuku alt dalıdır.

Bu kapsamdaki belli başlı konular şunlardır:

E-spor kulüpleri ile oyuncular arasında sözleşme müzakerelerinin yürütülmesi, hazırlanması ve bu konuyla ilgili uyuşmazlıkların çözümü,
E-sporcu lisansı alınması için gerekli işlemlerin takibi,
E-sporcuların ve e-spor kulüplerinin gerek düzenleyici, denetleyici kurumlar gerekse idari ve adli makamlar önünde haklarını ve çıkarlarını korumak,
Oyuncuların turnuva ve organizasyonlarda tabi oldukları kuralların iş, sosyal güvenlik, fikri mülkiyet ve vergi hukuku alanlarında haklarının savunulması ve çıkarlarının korunması,
E-sporcu ve kulüplerin düzenleyici ve denetleyici kurumlar nezdinde ortaya çıkabilecek sorunları kapsamında haklarının korunması,
E-spor turnuva ve organizasyonlarında taraflar arasında belirlenecek olan reklam, yayın, tanıtım, imaj hakları kapsamında sözleşmelerin düzenlenmesi,
E-sporcu ve kulüplere yönelik disiplin yaptırımlarına karşı itiraz ve dava süreçlerinin yönetilmesidir.

İlgili Mevzuatlar

Ülkemizde halihazırda doğrudan e-spor hukukunu düzenleyen bir kanun veya sair mevzuat bulunmamaktadır. Dünya’da diğer ülkelere baktığımızda ise bu alanda mezvuat çalışmaları yapıldığı görülmektedir. Fransa’da 2016 yılında yürürlüğe giren 2016/1321 sayılı kanun kapsamında e-spor oyuncularının sözleşmelerine yönelik düzenlemelere yer verilmiştir. Güney Kore’de ise resmi bir kanun çıkarılmamakla birlikte hukuki zemin resmi kurumlar tarafından da kabul edilmiş bir dernek tarafından hazırlanmıştır. Bu dernek, turnuva düzenleyen kişilere lisans vermek, oyunları denetlemek, hakem görevlendirmek ve oyunculara lisans vermek gibi konuları düzenlemektedir. Bu alanda çok fazla resmi düzenleme olmamakla birlikte e-sporun hızla gelişen dinamik bir spor dalı olması ve ona olan ilginin her geçen gün artması ile resmi düzenlemelere de olan ihtiyaç da aynı seviyede artmaktadır bu yüzden yakın tarihte bu konuyla ilgili yeni mevzuat çalışmaları yapılabileceği ön görümüzdür.

[1]http://tesfed.gov.tr/PublicFederasyon/Edit/images/FEDERASYON/105/E-SPOR_FED._TALIMATI-2.pdf [2]Tunahan Aslan, https://www.kenandabirkuyu.com/e-spor-nedir/ [3]ERTAŞ, s. 321. [4]ERTAŞ, s. 321. [5]Mert Hakkı Doğu, e-Sports and Sports Contracts in e-Sports Law https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1473952 [6]Mert Hakkı Doğu, e-Sports and Sports Contracts in e-Sports Law https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1473952

Av. Asil ÖZKAN & Stj. Av. Muhammed Ay