BLOKZİNCİR KRİPTO PARALAR VE REGÜLASYONLARI
- Av. Asil Özkan
- 5 Nis 2022
- 6 dakikada okunur
A. Genel Olarak
Blokzincir nedir?
Genel olarak, blokzincir Bitcoin gibi kripto paraların arkasındaki teknolojidir.
Blokzincir, merkezi bir sunucu veya otoriteye bağlı kalmaksızın internet ortamındaki değerlerin dağıtılmasına olanak sağlar.
Blokzincir teknolojisi, günümüzün önemli problemlerinden olan, tek merkeze dayalı güven sistemlerindeki merkezi güven yapısını dağıtarak, bu sistemlerin daha verimli çalışmasında oynayabileceği rol nedeniyle dikkat çekmeye başlamıştır.
Blokzincir yazılımı her türlü veriyi takip etmek için kullanılabilen dijital bir defterdir[1]. Belge kullanımını kolaylaştırır. Güvenliği artırır. Çünkü her işlem bağımsız bir taraf aracılığıyla onaylanır ve kaydedilir. Hiç kimse ağdaki başkaları tarafından doğrulama yapılmadan herhangi bir kaydı değiştiremez, silemez veya ekleyemez. İşlemler yapıldıktan sonra geri dönüş iptal imkanı bulunmaz. Blokzincir sistemlerinde yapılan işlemlerin izi sürülemez. Fakat tamamen güvenli değildir. Siber saldırılar halihazırda blokzincirlerin güvenlik açıkları arasında yer almaktadır. Bu da blokzincir sistemine duyulan güveni aşağı çekerek bu sistemlere geçişi yavaşlatmaktadır. Değişmez, geri alınamaz dolandırıcılık ihtimallerini azaltır kayıtların doğruluğunu sağlayarak idari süreçleri kolaylaştırır. Ulaşılabilir genel blokzincirlere herkes katılabilir özel blokzincirler daha çok şirketler arası kullanılır. Şeffaf doğrulanabilir. İşlemler katılımcıların görebileceği bir şekilde yapılır denetlenebilir. Güvenilir. Dijital senkronize neredeyse tüm varlıkların ve belgelerin tamamı ağda senkron şekilde defter kaydı olarak gösterilebilir.
Kripto para nedir?
Kripto paralar, sanal para birimi olarak kullanılan ve herhangi bir fiziksel biçimde mevcut olmayan dijital varlıklardır. İlk örneği Bitcoindir. 2008 yılında kullanılmaya başlanmıştır[2]. Kriptografi yani şifreleme yöntemleri ile güvence altına alınmışlardır. Klasik anlamda para birimlerinin aksine Merkezi bir otoriteye tabi olmaksızın faaliyet gösterir işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında üçüncü bir tarafın varlığına gereksinim duyulmamaktadır.
Kripto para birimleri şifreleme tekniği kullanılmak suretiyle sanal ortamda oluşturulmaktadır. Şifreleme yöntemlerinin kullanılması güvenliği artırmaktadır. Kripto para birimleri değerli madenlerle olduğu gibi madeni değer veya kağıt para gibi devlet itibarından kaynaklanan bir değere sahip değildir. Merkezi bir otoriteye tabi olmaksızın faaliyet gösterir işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında üçüncü bir tarafın varlığına gereksinim duyulmamaktadır.
Bir kripto paranın şu 6 özelliği olması beklenir[3]:
1. Merkeziyetçilik,
2. İşlem ve sahip kayıtları,
3. Yeni arz oluşturma kuralları,
4. Sahipliğinin kripto grafik tekniklerle sadece sahibince ispat edilebilmesi,
5. Paranın sadece sahibinin emriyle el değiştirebilmesi,
6. Aynı anda aynı kripto para için birden fazla işlem yapılırsa sadece birinin yerine getirilmesi.
B. Blokzincir Kullanım Alanları
Blokzincir teknolojisi sanılanın aksine çok geniş bir kullanım ağına sahiptir. Blokzincir uygulamaları birçok sektör ve alanda uygulamaya geçmiş ve hâlihazırda kullanılmaktadır.
- Tedarik zinciri, gıda vb. ürünleri tedarik ederken takip ve denetlenmesi konusunda kullanılmaktadır. Son kullanma tarihleri saklanma sıcaklıkları nakliye bilgileri bilgileri silinemeyecek şekilde kaydetmek amacıyla tasarlanmıştır.
- Telif hakkı, ihlaller dijital hırsızlık gibi konularda mahkemeler üzerinden yasal süreçlerin yönetilmesi için blok zincir ağları üzerinde üretilen dijital varlıkların zaman damgalı bir telif kaydını oluşturarak daha sonrasında olabilecek yasal süreçlerde bunun gerçek bir ispat aracı olarak kullanılmasına olanak sağlamaktadır.
- Finansal işlemler, uluslararası para transferlerinde az maliyetle, şeffaf, hızlı ve güvenli transfer işlemlerine imkan tanımıştır.
- Sağlık Hizmetleri, tıbbi kayıtları saklama iyileştirme elektronik kayıtların erişilebilir olması sağlık işlemlerinde güvenliğin artırılması klinik çalışma ve ilaçların takibi gibi birçok konuda fayda sağlamaktadır.
C. Blokzincir ve Hukuk
Blok zincir teknolojisi hukuk alanı ile ilişkilendirildiğinde akıllı sözleşmeler, kanıt güvenliği, şeffaflık gibi birçok konuda yararlanılmasına imkan sağlamaktadır.
Blokzincirde kod kanundur. Tüm işlemler kesin ve değiştirilemez. Zincirdeki diğer her şey için, yasal anlaşmazlıkları çözmek ve adalet yönetimini yürütmek için hukuk devreye girecektir.
Örneğin KVKK kapsamında bireylerin kişisel verilerinin silinmesini veya yok edilmesini talep etme hakkı bulunur.
Bu noktada çözümler arasında
- Blokzincir üzerinde kişisel veri bulundurmamak,
- Akıllı sözleşmeler ile kişisel veriye olan bütün erişim haklarını iptal etmek gibi alternatifler bulunur.
D. Blokzincir Bağlamında Akıllı Sözleşmeler
Akıllı sözleşme nedir ?
Akıllı sözleşme, diğer sözleşmelerde olduğu gibi, bir anlaşmanın koşullarını belirler. Ama geleneksel bir sözleşmenin aksine, akıllı sözleşmenin koşulları Ethereum gibi bir blok zincirinin üzerinde çalışan kodlar şeklinde yürütülür. Akıllı sözleşmeler dijital şekilde yapılmış vaatler ve bu vaatlerin yapıldığı düzeneklerdir. İlgili düzenekler bir kez hayata geçirildiğinde ifaları ve icraları insan müdahalesine gerek olmaksızın gerçekleşmektedirler. Bu sözleşmelerin özü anonimlik, değiştirilmezlik,güvenilirlik vb. özelliklerden oluşur. İlgili tüm özellikler akıllı sözleşmeler için uygun ve güvenli bir zemini oluşturmaktadır.
Akıllı sözleşmelerin özellikleri ?
- Akıllı sözleşmeler elektronik olma ve sözleşme şartlarının programlama diline dökülmüş olması.
- Yüksek kesinliği bulunması.
- Sistemin şartlanma yapısıyla çalışması.
- Akıllı sözleşmeler kendiliğinden ifa edilme kabiliyetini sahiptir. Kod bir kere hayata geçirildiğinde sistem otomatik olarak sonuçları işler, bir kere başladığında kişilerin bu yapıyı durdurmaları söz konusu olmaz.
- Sistemin kendi kendine yetebilir olması. Dışarıdan müdahaleyle durdurulamaz, ancak bu durum hukuka veya ahlaka aykırı işlemler söz konusu olduğunda problem yaratabilir. Bu noktada iade talepleri gündeme gelebilir.
Akıllı Sözleşmelerin Uygulama Alanları Nelerdir ?
Akıllı sözleşmeler finans hizmetleri, sağlık hizmetleri, fikri haklar ve Telekom sektörleri, enerji ve tabii kaynaklar, kamu işleri ( özellikle bazı sicil kayıtlarının tutulması, tedarik zincirleri, oylama gibi alanlarda faaliyet gösterebilir[4].
Geleneksel ve Akıllı Sözleşmelerin Karşılaştırılması
- Geleneksel sözleşmeler bir doğal dilde yazılı veya sözlü şekilde yapılır. Akıllı sözleşmelerde ise ilgili dil, programın yazıldığı yazılım dilidir.
- Geleneksel sözleşmeler belirli şart ve hükümleri içerir. Borçlandırıcı özelliği bulunur fakat ifa/icra süreci başka bir aşamadır bu aşama için ayrıca tasarruf işlemi yapılması gerekir. Akıllı sözleşmeler ise anlaşmanın sadece şartlarını değil işlemin ifası ve icrası faaliyetlerinde de etkin olacak şekilde oluşturulur.
- Geleneksel sözleşmeler iki tarafında uygun davranması gereken kurallar her iki tarafında belirli yönde hareket etmeye zorlayan yükümlülüklerden oluşur. Bu yükümlülüğün ifasında ahde vefa ilkesine dayanır. Bu yüzden ifa yerine getirilmediğinde ifanın kesin suretle temin edilmesi mümkün olmaz. Akıllı sözleşmeler ise otomatik faaliyet gösterme özelliğine haizdir. Yani akıllı sözleşmeler bir defa akdedildiğinde sözleşme taraflarının iradelerinden bağımsız, otomatik faaliyet gösterirler. Yani sonradan müdahalede bulunamazlar ve değiştirilemezler.
- Geleneksel sözleşmelerde dürüstlük kuralı ( haklı sebep, uygun süre vb.) uygulamasının söz konusu olabileceği duruma göre anlamdırılabilen hükümler kurgulanabilir. Bu durumlar sözleşeme kendiliğinde yeni durumlara adapte edilebilir. Akıllı sözleşmelerde ise böyle bir şey yazılım diline bağlı olarak kural itibariyle mümkün olamaz. Böyle bir belirsizlik kodun işlevini tamamlayamaması anlamına gelecektir.
- Son olarak geleneksel sözleşmelerden farklı olarak akıllı sözleşmelerde sözleşmenin iradi olarak ihlal edilmesi olasılığı bulunmamaktadır.
E. Blokzincir ve Kripto Paralar Hakkında Düzenlemeler
Ülkemizde 16 Nisan 2021 tarihine kadar kripto para birimlerine ilişkin olarak yasal durumların belirlendiği herhangi bir düzenleme bulunmamaktaydı. Ancak 16 Nisan 2021 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe giren TCMB tarafından yayınlanan “ Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” adından da anlaşılacağı üzere kripto varlıkların herhangi bir ödeme biçimi olarak kullanılmasını yasaklamıştır[5]. Yönetmeliğin 3. Maddesinin 2. Ve 3. Fıkrasında bu yasak açıkça görülmektedir.
“Kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaz. Kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz.”[6]
Resmi kurumlar nezdinde kripto varlıkların düzenlenmesine ilişkin adım Maliye Bakanlığı’na bağlı Mali Suçlar Araştırma Komisyonu’ndan ( MASAK) gelmiştir. Maliye Bakanlığınca çıkarılan MASAK Genel Tebliği’nin ( Sıra no: 13) 6. Maddesinde MASAK’ın genel ve sektörel şüpheli işlem bildirimleri rehberleri yayımlayabileceği düzenlenmiştir. MASAK 03/08/2016 tarihinde yayınlanan Bankalar ve PTT için hazırlanmış sektörel şüpheli işlem bildirimi rehberinde “ Müşteri hesaplarından Bitcoin satan aracı kuruluşlara Bitcoin alımına yönelik para transferi yapılması”nı bankacılık işlemlerine yönelik şüpheli işlem tipleri arasında saymıştı.
Kripto varlıklara ilişkin ikinci adım ise BBDK’dan gelmiştir. BDDK 25 Kasım 2013’te yaptığı basın açıklamasında Bitcoin’in 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun karşısındaki duurmuna ilişkin şu ifadeleri kullanmıştır:
“Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.”[7]
F. Vergilendirme ve Ceza Hukuku Alanında Değerlendirmeler
Gerçek kişiler tarafından elde edildiği takdirde Bitcoin ’den elde edilen kazanç gelir vergisine tabi olabilecektir. Bu gelirin Hangi faaliyetten elde edilmiş sayılacağı ise hangi unsurlara göre vergileneceğini belirleyecektir. Bitcoin’lerin madencilik faaliyeti sonucunda elde edilmesi, elde edilen Bitcoin’lerin elden çıkarılması sonucu elden kazanç farklı usullerde vergilenecektir.
Bitcoin üretimi için madencilik faaliyetleri bağımsız olarak bir ticari işletme kapsamında gerçekleşiyorsa buradan elde edilen gelir, “bağımsız mesleki kazanç” olarak vergilendirilecektir ve bu durumda geliri elde eden mükelleflerin beyanname verme yükümlülükleri de bulunmaktadır.
Blok zincir teknolojisi hukuk dallarında yapılacak düzenlemelerle hukuka aykırı fiillerin önlenmesi olanağı bulunmaması ve bu fiillerin klasik suç tipleri çerçevesine cezalandırılmasının da mümkün olmaması halinde ceza hukuku alanında düzenleme yapma ihtiyacı doğacaktır.
G. Bu Kapsamda Hizmetlerimiz
- Blokzinciri teknolojisinin farklı alanlardaki uygulamalarına ilişkin tüm sözleşmelerin hazırlanması, incelenmesi ve uygulanması,
- Blokzincir projelerine ilişkin fonlama ve diğer yatırım araçlarının değerlendirilmesi, bu konuda ilgili sözleşmelerin düzenlenmesi, uygulaması,
- Blokzincir uygulamaları kapsamında veri koruması ve fikri mülkiyet hukuku uygulamasına ilişkin hukuki danışmanlık verilmesi,
- Uluslararası mevzuat dahil olmak üzere konuya ilişkin Türk hukuku uyarınca karşılaştırmalı hukuki mütalaa sunulması,
- Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve diğer finansal kuruluşlar dâhil olmak üzere finansal hizmet düzenlemeleri, ödeme hizmetleri ve e-para kuruluşlarına ilişkin yasal düzenlemelerin ve uygulamaların takip edilerek müvekkillerimize güncel mevzuat raporlaması yapılması vb. konularda müvekkillerimize hizmet vermekteyiz.
KAYNAKÇA
4-Aksoy Retornaz, Eylem Doç. Dr., Gelişen Teknolojiler ve Hukuk 1 Blok zincir ve Hukuk , oniki levha yayınları, 2. Baskı, İstanbul
5- İmamoğlu, Deniz Alp LL.M, Kripto Para Birimleri ve Türk Hukukunda Düzenlenmesi, seçkin yayınları, 2. Baskı , Ankara
Av. Asil ÖZKAN & Stj. Av. Muhammed AY
Comments