ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞU ve GÖREVLERİ

Yönetim Kurulu Nedir? Yönetim kurulu; şirketin yönetiminden sorumlu olan, icraya yön veren keza riskleri ortaya koyup bu riskleri denetleyen organa denir. Aynı zamanda bulundukları kurumun ileriye dönük sürdürülebilir başarısını da sağlayan bir komitedir. Bu sürdürülebilirliği devam ettirebilmek için aslında, farklı çeşitliliği içinde barındıran bir insan topluluğuna ihtiyaç vardır. Organ kavramının soyut bir kavram olmasıyla birlikte kanunen de bir tanımı yapılmamıştır. Bu sebeple yönetim kurulu üyeleri, bu kavramın boşluğunu doldurmaktadır. Yönetim Kurulu’nu organ olarak nitelendiren açıkça bir madde olmasa da TTK 317, MK m. 47 ve m. 48 değerlendirildiğinde organ olarak nitelendirmemiz mümkün olmaktadır. Bundan dolayı anonim şirketle yönetim kurulu arasında bir sözleşme ilişkisi değil bir organik bağ söz konusu olmaktadır.[1] Yönetim Kurulunun Yetki ve Görevleri Yönetim kurulunun görev ve yetkileri kanundan ve sözleşmeden meydana gelmektedir. Yönetim kuruluna ortaklık sözleşmesiyle kanunda öngörülenlerin dışında verilen çeşitli görevler kurul için aynı zamanda bir yetkiyi ifade eder.[2] Anonim şirketlerde yönetim kurulunun görev ve yetkileri Türk Ticaret Kanunu’nda açıkça belirtilmiştir. Fakat bunun yanında bazı özel kanunlarda da yönetim kuruluna görevler verilmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu Yönetim Kurulu’na özel ve geniş görev ve yetkiler vermektedir.

TTK ’da Yönetim Kuruluna Verilen Görev ve Yetkiler

• TTK m. 317; otaklığı yönetmek ve temsil etmek,

• TTK m. 365; genel kurulu olağan veya olağanüstü toplantıya çağırmak,

• TTK m. 369; genel kurulun toplantı gündemini hazırlamak,

• TTK m. 375; GK tutanaklarını ve hazirun cetvelini hazırlamak,

• TTK m. 325, 326, 327; ortaklık hesap ve defterlerinin tutulması, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporunun kar ve zarar hesabınca, kar dağıtımına ilişkin tekliflerin hazırlanması,

• TTK m. 324; şirket esas sermayesinin kısmen veya tamamen kaybedilmesi halinde kanunda belirtilen işleri yapmak,

• TTK m. 392; şirket esas sermayesinin artırılması için ayın sermaye getirildiğinde bu ayına değer biçmek, TTK m. 394 kapsamında yine sermaye artırımında yeni çıkarılan paylar üzerinde, mevcut ortakların rüçhan haklarını kullanmalarını sağlamak,

• TTK m. 386 şirket esas sözleşmesinin değiştirilmesi halinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan ön izin alınması,

• TTK m. 336; genel kurulun aldığı kararları uygulamak,

• TTK m. 38; genel kurul kararlarına karşı gerekli durumlarda iptal davası açmak,

• TTK m. 418; nama yazılı pay senetlerinin devrini onaylamak ve bundan kaçınmak.

Yönetim kurulunun kullanacağı yukarıdaki yetki ve görevlere karşılık, bazı görev ve yetkiler bireysel olup, her bir üye bunları tek başına kullanabilir. Örneğin; yolsuzluk olup olmadığını inceleme ve şayet varsa denetçilere ihbar etme (TTK m. 308, 337, vd.), uygulanması kişisel sorumluluk doğuracak genel kurul kararlarının iptalini dava etme (TTK m. 381, b.2), sorumluluktan kurtulmak için kararlara muhalif kalıp bunu zapta yazdırarak denetçilere bildirme (TTK m. 338), yönetim kurulunun toplantıya çağrılması için başkandan talepte bulunma (TTK m. 331/II), bilgi isteme (TTK m. 331/I) gibi.[3]

Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu Sorumluluğun Özellikleri

1. Kusur Sorumluluğu: Yönetim kurulu üyelerinde, kusurlu sorumluluk prensibi geçerlidir. Çünkü kusursuz sorumluluk prensibinin temelinde yer alan tehlike prensibi yönetim kurulu üyeleri bakımından söz konusu değildir. Pay sahibi ya da alacaklı zarar görmüş olmakla birlikte yönetim kurulu üyesine atfedilecek bir kusur yoksa sorumluluk da söz konusu olmayacaktır. Kast ya da ihmal fark etmeyecektir. Kusur kavramının niteliği konusunda objektif kusur ilkesi benimsenmiştir.

2. Sorumluluğun Şahsiliği: Yönetim kurulu üyeleri, sorumlu oldukları hallerde verdikleri zararı bütün malvarlıkları ile tazmin borcu altına girerler. Bu durumda sorumlulukları sınırsız ve şahsi olduğu görülmektedir. Yönetim kurulu, organ olarak tüzel kişiliğe sahip değildir. Yani yönetim kuruluna kurul olarak yüklenen görevlerin sorumluluğu bile üyelere aittir. [4] Sorumluluk Davasında Davacılar

1. Şirket 2. Pay Sahipleri 3. Şirket Alacaklıları Davanın bütün yönetim kurulu üyelerine açılması zorunlu değildir. Aralarında sorumlu olan bir ya da birden fazla üyeye açılabilir. TTK’da Yer Alan Sorumluluk Halleri

• TTK. m. 549; belgelerin ve beyanların kanuna aykırı olması,

• TTK. m. 550; sermaye hakkında yanlış beyanlar ve ödeme yetersizliğinin bilinmesi,

• TTK. m. 551; değer biçilmesinde yolsuzluk,

• TTK. m. 552; izinsiz halktan para toplamak,

• TTK. m. 553; kurucular, yönetim kurulu üyeleri, yöneticiler ve tasfiye memurları kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülükleri ihlaletmeleri.

1. Genel Sorumluluk Hali Yönetim kurulu üyeleri, kendilerine verilen görevleri ve yetkileri yerine getirirken tedbirli bir yöneticinin verdiği özenle hareket etmeli ve her ne olursa olsun şirketin menfaatlerini göz önünde bulundurmalıdır. TTK’nin 375. Maddesinde anonim şirket yönetim kurulunun sorumlulukları bakımından yönetim kurulunun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileri verilmiştir;

• Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi,

• Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi,

• Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal planlama için gerekli düzenin kurulması,

• Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları,

• Yönetimle ilgili kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve Yönetim Kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi,

• Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, Yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi,

• Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.

şeklinde düzenlenmiştir.[5] Temsil Görevi: Anonim şirket dışarıya karşı yönetim kurulu tarafından temsil olunur (TTK m.365). Yönetim Görevi: Anonim şirket yönetim kurulu tarafından yönetilir (TTK m.365). Yönetim görevi kısmen veya tamamen, yönetim kurulu tarafından, şirket esas sözleşmesine konulacak bir hükümle, düzenleyeceği bir iç yönergeye ile, bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü kişiye devredebilir.

Ortaklık Defterlerinin Tutulması: Anonim şirketler kanunda belirtilen defterleri tutmak ve bunları kanuni süre boyunca saklamakla yükümlüdürler. Genel Kurul Toplantıları ile İlgili Görevleri: Genel kurulun toplantıya çağrılması, gündemin hazırlanması, ilanı ve genel kurul toplantısının icrası sırasında ortak sıfatlarının tespiti (hazirun cetvelinin düzenlenmesi) ile ilgili görevler yönetim kuruluna aittir (TTK 410, 411,414, 417, 452, 421, 454). Genel Kurul Kararlarının Uygulanması: Yönetim kurulu genel kurul kararlarının gereği gibi uygulanması hususunda sorumludur Anonim Ortaklığın Hesapları ile İlgili Görevleri ve Yıllık Raporun Düzenlenmesi (TTK.437/2): Pay sahibi genel kurulda, yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümlülüğü, 200’üncü madde çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerini de kapsar. Verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır. Sermayenin Azaltılması veya Arttırılmasındaki Görevleri: (TTK.456, 461, 473, 474, 475). Anonim Ortaklığın Sona Ermesi ve Tasfiyesindeki Görevleri: Anonim ortaklığın sona ermesinde ve tasfiyesiz infisah hallerinde yönetim kurulu üyelerine görevler yüklenmiş olduğu gibi (TTK m.541) ayrı tasfiye memuru bulunmayan hallerde tasfiye memuru sıfatıyla ortaklık malvarlığının tasfiyesi de yönetim kurulu üyelerine yüklenmiş görevlerdendir. (TTK m.536) Tescil ve İlan Görevi: (TTK m.553, 555, 556, 560, 356,371, 373, 422, 450, 455, 532, 536, 537, 544) Özen Borcu: TTK 369’uncu maddesi ile anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerine özen borcu yüklemiştir. Bu borç gereğince yönetim kurulu üyelerinin ortaklık işlerini görürken özenli bir anonim ortaklık yöneticisi gibi hareket etmeleri aranır. Sadakat Borcu: yönetim kurulu üyelerine her türlü faaliyetlerinde ortaklığın menfaatlerini daima ön planda tutmak mükellefiyetini yükler.

2. Özel Sorumluluk Hali TTK’ da düzenlenen somut görünüm olarak yasak ve yaptırımlar bulunmaktadır. yönetim kurulu üyesinin kendi kişisel menfaatleriyle şirketin menfaatlerinin çatıştığı bazı hallerde üyelerin yetkileri kısıtlanmış ve bu kısıtlamaların ihlali yaptırıma bağlanmıştır. Sadakat borcu kapsamında düzenlenen üç hal 393, 395 ve 396’ncı maddeler özel sorumluluk hallerini düzenlemiştir. Müzakereye Katılma Yasağı (TTK m. 393): Yönetim kurulu üyesi, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle veya alt ve üst soyundan birinin ya da eşinin yahut üçüncü derece dâhil üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı menfaatiyle şirketin menfaatinin çatıştığı konulara ilişkin müzakerelere katılamaz. Bu yasak, yönetim kurulu üyesinin müzakereye katılmamasının dürüstlük kuralının gereği olan durumlarda da uygulanır. Tereddüt uyandıran hâllerde, kararı yönetim kurulu verir. Bu oylamaya da ilgili üye katılamaz. Menfaat uyuşmazlığı yönetim kurulu tarafından bilinmiyor olsa bile, ilgili üye bunu açıklamak ve yasağa uymak zorundadır. Bu hükümlere aykırı hareket eden yönetim kurulu üyesi ve menfaat çatışması nesnel olarak varken ve biliniyorken ilgili üyenin toplantıya katılmasına itiraz etmeyen üyeler ve söz konusu üyenin toplantıya katılması yönünde karar alan yönetim kurulu üyeleri bu sebeple şirketin uğradığı zararı tazminle yükümlüdürler. Müzakereye, yasak nedeniyle katılmamanın sebebi ve ilgili işlemler yönetim kurulu kararına yazılır. Şirketle İşlem Yapma, Şirkete Borçlanma Yasağı (TTK. m.395): Yönetim kurulu üyesi, genel kuruldan izin almadan, şirketle kendisi veya başkası adına herhangi bir işlem yapamaz; aksi hâlde, şirket yapılan işlemin batıl olduğunu ileri sürebilir. Diğer taraf böyle bir iddiada bulunamaz. Pay sahibi olmayan yönetim kurulu üyeleri ile yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olmayan 393’üncü maddede sayılan yakınları şirkete nakit borçlanamaz. Bu kişiler için şirket kefalet, garanti ve teminat veremez, sorumluluk yüklenemez, bunların borçlarını devralamaz. Aksi hâlde, şirkete borçlanılan tutar için şirket alacaklıları bu kişileri, şirketin yükümlendirildiği tutarda şirket borçları için doğrudan takip edebilir. 202’nci madde hükmü saklı kalmak şartıyla, şirketler topluluğuna dâhil şirketler birbirlerine kefil olabilir ve garanti verebilirler. Bankacılık Kanununun özel hükümleri saklıdır. Rekabet Yasağının İhlali (TTK. m.396) Yönetim kurulu üyelerinden biri, genel kurulun iznini almaksızın, şirketin işletme konusuna giren ticari iş türünden bir işlemi kendi veya başkası hesabına yapamayacağı gibi, aynı tür ticari işlerle uğraşan bir şirkete sorumluluğu sınırsız ortak sıfatıyla da giremez. Bu hükme aykırı harekette bulunan yönetim kurulu üyelerinden şirket tazminat istemekte veya tazminat yerine yapılan işlemi şirket adına yapılmış saymakta ve üçüncü kişiler hesabına yapılan sözleşmelerden doğan menfaatlerin şirkete ait olduğunu dava etmekte serbesttir. Bu haklardan birinin seçilmesi birinci fıkra hükmüne aykırı harekette bulunan üyenin dışındaki üyelere aittir. Bu haklar, söz konusu ticari işlemlerin yapıldığını veya yönetim kurulu üyesinin diğer bir şirkete girdiğini, diğer üyelerin öğrendikleri tarihten itibaren üç ay ve herhâlde bunların gerçekleşmesinden itibaren bir yıl geçince zamanaşımına uğrar. Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluklarıyla ilgili hükümler saklıdır.

-Pay Sahibi Olmayan Yönetim Kurulu Üyelerinin veya TTK ’da Sayılan Yakınları Adına Borçlanmaları: Pay sahibi olmayan yönetim kurulu üyeleri ve TTK altında sayılan yakınları şirkete borçlanamazlar. Borçlanma yasağına aykırılık halinde yönetim kurulu üyeleri 300 günden az olmamak üzere adli para cezası ödemeye mahkûm edilir.

- Ortaklığın Ticari İşletme Konusuna Giren Bir Ticari İşte Kendi Adlarınaveya Başkasının Temsilcisi Sıfatıyla İşlem Yapmaları: Genel kurul kararı ile izin verilmedikçe yönetim kurulu üyeleri şirketin işletme konusuna giren ticari işleri kendi adlarına veya başkasının temsilcisi sıfatıyla yapamazlar.

[1] Pulaşlı, Hasan Prof. Dr., Şirketler Hukuku Temel Esaslar, Karahan Kitapevi, SeyhanAdana 2004, s. 275 [2] Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 10. Bası, Arıkan, İstanbul 2005, s. 297

[3] Bahtiyar, Mehmet Doç. Dr., Ortaklıklar Hukuku, 1. Bası, Beta, İstanbul 2005, s. 119

[4] Bkz. Çamoğlu, s. 12

[5] Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketler

Av. Asil ÖZKAN & Stj. Av. Elif BEDİR